Als je een ‘kantoorbaan’ hebt, is de kans vrij groot dat je weleens hebt gewerkt op een vrije dag. Bijna de helft van werkend Nederland is buiten werktijd vaak of altijd bereikbaar, bleek in 2019 uit een enquête van het CBS en TNO onder 63 duizend werknemers.
Waarom doen werknemers dat? Wie in loondienst is, heeft recht op minimaal twintig vrije dagen per jaar en krijgt niet extra betaald als-ie op (een van) die dagen tóch werkt.
Volgens Willem van Rhenen, bedrijfsarts en hoogleraar bevlogenheid en productiviteit aan de Nyenrode Universiteit, leven we in een maatschappij waarin we constant op de hoogte willen blijven: ‘Als je ‘‘nee’’ moet antwoorden op de vraag of je iets specifieks hebt gezien of gelezen, hoor je er tegenwoordig al bijna niet meer bij.’
Workaholic
Constant op de hoogte willen zijn van wat zich op de werkvloer afspeelt, is verslavend. Van Rhenen: ‘Mensen raken niet verslaafd aan hun werk omdat ze zo bevlogen zijn. Het heeft vaak iets dwangmatigs. Zoals rokers bij het weggaan even voelen of hun pakje sigaretten wel in hun jaszak zit, zo checken workaholics hun telefoon en mail.’
Het gevoel hebben dat je voortdurend je werkberichten moet checken om snel te kunnen reageren tijdens maar ook ná werktijd, wordt telepressure genoemd. Uit onderzoek van de Universiteit van Amsterdam in 2018, onder 116 Nederlandse werknemers, bleek dat mensen zich door werkgerelateerd smartphonegebruik moeilijk mentaal kunnen losmaken van het werk. Ook heeft telepressure effect op burn-out, op hoe werknemers slapen en hoe effectief ze werken.
Controleverlies
Niet iedereen die op een vrije dag zijn of haar mailbox bijwerkt zal zeggen dat hier sprake is van een verslaving of telepressure. Eerder zullen ze betogen dat de berichten zich anders zó opstapelen dat andere taken eronder gaan lijden. Dat kan inderdaad een legitieme reden zijn om op een vrije dag toch de laptop open te klappen. En dat is niet heel schadelijk, denkt Van Rhenen, want het kan een gevoel van controle geven.
Maar daarin schuilt ook een gevaar. ‘Zodra mensen stoppen met bijhouden, raken ze in paniek. Door dat gevoel van controleverlies worden ze onzeker en gestrest en daar raken ze weer uitgeput van. Dat is uiteindelijk ziekmakend.’
Herstellen en opladen
Wat in ieder geval belangrijk is volgens Van Rhenen: zorg dat je minimaal één dag per week helemaal niet met werk bezig bent. Anders kun je niet goed resetten en opladen. En dat is echt iets anders dan herstellen.
Herstellen kan ook tussen het werken door, als je even je telefoon en laptop aan de kant legt of gaat sporten. Voor resetten en opladen heb je wel een dag nodig, anders kom je niet in een toestand waarin je zo opgaat in je bezigheid die je leuk vindt, dat je de tijd vergeet.
Gebruik zo’n oplaaddag om iets te doen wat zinvol en waardevol is voor jou. Een boek lezen, de natuur in. Zoek naar iets wat energie geeft. Voor veel mensen is dat een sociale activiteit: omgaan met andere mensen.
Het kan lastig zijn om te ontdekken waarvan je energie krijgt. Van Rhenen: ‘Als ik als bedrijfsarts in de spreekkamer vraag naar hobby’s van mensen, zitten ze me soms heel glazig aan te kijken.’
Als je het écht niet weet, kun je bijvoorbeeld denken aan wat je leuk vond om te doen toen je nog een kind was. Zo raadde Van Rhenen een man met een burn-out aan om een uur per dag te besteden aan zijn vroegere hobby technisch lego. De cliënt herontdekte zo wat hij echt leuk vond, én hij ontdekte daardoor dat zijn werk helemaal niet bij hem paste. ‘Hij kreeg weer energie en een nieuw perspectief, waardoor hij in een paar weken tijd flink was opgeknapt.’
Neem af en toe wat langer vrij
’s Avonds op tijd stoppen met werken en één weekenddag gebruiken om te ontspannen is niet genoeg om op te laden, vindt arbeids- en organisatiepsycholoog Jessica de Bloom van de Rijksuniversiteit Groningen. Ze deed onderzoek naar de effecten van vakantie op het welbevinden en de gezondheid van werkenden en schreef het boek De kunst van het vakantievieren (2012).
Eerder zei ze tegen de Volkskrant: ‘In de Verenigde Staten mogen werkgevers helemaal zelf bepalen hoeveel vrije dagen werknemers hebben. Daar zien we dat mensen meer risico lopen op hart- en vaatziekten als ze lange tijd geen vrij nemen.’
Maak afspraken op het werk
Maar hoe zorg je ervoor dat je af en toe echt vakantie neemt en dat je minstens één dag per week de werkapp op stil zet? In de 20ste eeuw werd je door de christelijke culturele traditie lange tijd min of meer gedwongen om op zondag een rustdag te nemen, maar in het geseculariseerde Nederland van 2021 moet je de discipline om op zondag niet aan het werk te gaan toch vooral zelf opbrengen.
Van Rhenen adviseert om vooral geen verwachtingen te scheppen bij je werkgever over dat je altijd bereikbaar bent. ‘In de advocatuur en bij grote accountantsorganisaties is het vrij gebruikelijk dat je altijd paraat staat. Toch is het slim hierover afspraken te maken met je leidinggevende. Zeg dan: je mag me altijd bellen, maar niet op die-en-die dag.’